حاکمیت گئومات و شورشهای بعد از سقوط او

بنیان گذار امپراتوری هخامنشی کورش دوم که بعدها به کورش کبیر معروف شد ، بعد از اینکه مدتی پادشاه کرد و دست به فتوحاتی زد. پس از مرگش در سال 529 قبل از میلاد فرزند وی کبوجیه به حکومت رسید. کبوجیه کشور گشاییهای پدر را ادامه داد و تصرف مصر را سر لوحه کار خود قرار داد . قبل از حمله به مصر در یک اقدام احتیاط آمیز ، مخفیانه دستور به قتل برادر خود ، بردیا داد. در این هنگام شخصی به نام گئومات مغ از فرصت استفاده کرد و بخاطر شباهت ظاهری که به بردیا داشت و نیز به این دلیل که کسی از مرگ بردیا مطلع نشد در غیاب کبوجیه که برای تصرف مصر رفته بود خود را بردیا خواند و بر تخت شاهی تکیه زد. وی با کم کردن نفوذ بزرگان در جامعه و کارهای به نفع قشر پایین دست انجام داد، موقعیت خود را مستحکم کرد. در این هنگام داریوش اول که نماینده ی شاخه فرعی دودمان هخامنشی فرزند ویشتاسیپ بود، در 522 قبل از میلاد به یاری شش نجیب زاده ی بزرگ پارسی موفق به سرکوبی گئومات شد. و به عنوان فرمانروای ایران بر تخت شاهی نشست. عدم یک نظام حکومتی منظم برای اداره شاهنشاهی ، غیبت طولانی کبوجیه از کشور، فشار سنگین اقتصادی و مالیاتی بر مردم و حس استقلال طلبی ایالات تابعه باعث بوجود آمدن شورشها متعددی در ابتدای پادشاهی داریوش شد. شورش ایالات عیلام ، بابل، ماد، پارت، ارمنستان، اسگرتیا، بلخ، پارس و سکاها، از جمله این شورش ها بودند داریوش با تدابیری که بکار گرفت، موفق گردید، در مدت کوتاهی ای شورش ها را با داشتن نیرو و موقعیت کافی سرکوب کند. و چگونگی سرکوب آنها را به خط میخی به سه زبان عیلامی، بابلی ، و پارسی باستان بر فراز صخره های کوه بیستون در نزدیکی کرمانشاه کنونی حک کرد. داریوش در این کتیبه، علاوه بر شرح حوادث سه ساله اول پادشاهی خود ، ایالات تحت سلطه اش را ذکر کرده است. با بررسی این کتیبه می توان، درباره برخی از مسائل اجتماعی هخامنشیان همانند ساختار اجتماعی و طبقاتی این حکومت، و در مورد خط و زبان این سلسله اطلاعاتی به دست آورد. این کتیبه از ارزنده ترین سندهای دوره هخامنشی محسوب می گردد.